6 manieren waarop muziek helpt bij rouw

1. Muziek zorgt voor de meest levendige herinneringen aan de overledene

Sommige liedjes nemen ons mee terug in de tijd, naar een mooi moment of een bijzonder iemand. Een paar tonen zijn vaak al genoeg om weer in een taxi in New York te zitten of om het eten van onze oma te ruiken. Alsof we een stukje van iets of iemand terugkrijgen. Maar hoe kan dat eigenlijk? Waarom heeft muziek zo’n sterke invloed op onze herinneringen? 

Onderzoek van onder andere breinwetenschapper Erik Scherder laat zien dat muziek veel verschillende hersengebieden activeert, veel meer dan andere geluiden of gebeurtenissen. Zo activeert muziek het deel in onze hersenen waarmee we horen en praten, het deel waardoor we kunnen bewegen en het deel waar onze herinneringen en gevoelens zijn opgeslagen. Het brein staat dus letterlijk heel erg ‘aan’ bij het luisteren naar muziek, wat zorgt voor levendige en gedetailleerde herinneringen. Onze overleden dierbaren voelen hierdoor weer even heel dichtbij. Dichterbij dan door bijvoorbeeld een foto of een verhaal. 

2.De herinneringen die muziek oproept, zijn met name mooi. Dat geeft troost

Muziek roept dus levendige herinneringen op, maar waaraan herinneren we ons eigenlijk vooral? Uit onderzoek van DELA in samenwerking met Markteffect blijkt dat herinneringen aan vroeger, aan bepaalde periodes (zoals de studententijd) of aan vakanties het snelst naar boven komen bij het horen van bepaalde muziek. 71 procent van de mensen denkt bij het horen van een bepaald nummer regelmatig aan een dierbare. Het gevoel dat muziek ons geeft, is dus vaak positief. Na een overlijden kunnen die herinneringen, die dus ook nog eens bijzonder sterk zijn, troost geven.

3. Muziek helpt ons om waardevolle herinneringen te maken tijdens het afscheid

De meeste mensen hebben een of meerdere ‘levensliedjes’ die beschrijven wie ze zijn of die het verhaal van hun leven vertellen. Als deze nummers tijdens de uitvaart gespeeld worden, dan voelt de overledene (nog even) heel dichtbij. Dit kan verdriet losmaken en tegelijkertijd troost bieden, en kan daarmee het rouwproces ondersteunen. Daarnaast blijkt uit het onderzoek van DELA en Markteffect dat 63 procent van de mensen vindt dat muziek het delen van herinneringen makkelijker maakt. Uitvaartmuziek helpt dus ook om tijdens het afscheid herinneringen op te halen aan de overledene.

4. Betekenisvolle liedjes brengen ons in contact met ons gevoel

Rouw zorgt vaak voor een wervelwind aan emoties. We voelen van alles wat we niet eerder hebben gevoeld, soms herkennen we onszelf niet meer. Muziek kan ons helpen om contact te maken met onze (nieuwe) emoties, waardoor ze niet vast komen te zitten. Zo verwerkt Noek zijn moeilijke verleden met gitaarmuziek en zorgde de muziek van Ella Mai ervoor dat Ama haar opgekropte emoties na het overlijden van haar vader kon loslaten.

Zelf muziek maken beïnvloedt onze emoties nog sterker dan muziek luisteren. Muziektherapeute Anneke Naaijkens-Doek werkt daarom veel met muzikale improvisatie bij mensen die een verlies hebben meegemaakt. Ze herinnert zich een vrouw die na het overlijden van haar man overmand was door verdriet en erg veel huilde. Anneke speelde een paar keer piano met haar en merkte dat het spel van de vrouw bozig klonk. ‘Toen ik dat aangaf, zei ze: ‘Nou, nu je het zegt, ik ben ook gewoon kwaad op de hele situatie!’ Daardoor kon ik met die boosheid gaan werken, in plaats van alleen met het verdriet dat zo zichtbaar was.’ Als mensen geen woorden hebben voor hun emoties, komt het er volgens Anneke via muziek vaak toch uit. Voor het rouwproces is dat erg belangrijk. Mensen begrijpen daardoor iets beter wat er allemaal met ze gebeurt. Dat geeft houvast.

5. Muziek kan stress verlagen

Rouwen doe je niet alleen met je hart en hoofd, maar ook met je lichaam. Onderzoek laat zien dat mensen die iemand hebben verloren vaker slecht slapen, hoofdpijn of borstpijn hebben, duizelig zijn of ontzettend moe zijn. Kortom: het lichaam bevindt zich in een nare stresstoestand. Ontspannen muziek kan daarbij helpen. Het verlaagt onze hartslag en bloeddruk, ontspant de spieren, kan pijn verlichten en helpt ons in slaap te vallen. Het neemt het verdriet niet weg maar helpt ons wel om lichamelijk iets beter in ons vel te zitten.

6. Het kan een vastgelopen rouwproces weer in beweging brengen

Vaak wisselen mensen in rouw af tussen stilstaan bij het verlies en de draad van het leven weer oppakken. Maar soms lopen we vast, en neemt één van die twee de overhand. We worden overspoeld door verdriet en voelen ons verlamd. Of we stoppen al het verdriet weg en leiden onszelf af met praktische zaken.

Muziek kan dan helpen. Mensen die moeite hebben om bij hun verdriet en gevoel te komen, kunnen bewust luisteren naar nummers die ze herinneren aan hun overleden dierbare. Voor mensen die juist worden overspoeld door verdriet, kan het helpen om te luisteren naar ontspannen of troostende muziek. Muziektherapeute Anneke: ‘Luister eens heel bewust naar verschillende nummers en muziekstijlen en vraag je af: Van welke muziek kom ik tot rust? Welke muziek maakt me vrolijk? Welke nummers doen me denken aan mijn overleden dierbare, en bieden daarom troost? Maak per gevoel een aparte afspeellijst en zet deze aan als je steun nodig hebt. Muziek neemt je verdriet niet weg, maar het kan er wel voor zorgen dat het rouwproces weer in balans komt.’

Met dank aan: muziektherapeute Anneke Naaijkens-Doek

* Onderzoek van coöperatie DELA in samenwerking met Markteffect onder 1.684 respondenten (2022).