• Overlijden melden - 088 335 35 35 (24 uur per dag) 

Een zo duurzaam mogelijke uitvaart regelen

Een zo duurzaam mogelijke uitvaart regelen

We willen onze verantwoordelijkheid nemen om de wereld leefbaar te houden. Voor jou en voor de toekomstige generaties. Daarom zetten wij ons in om op allerlei gebieden milieubewuste keuzes aan te bieden.

Wat is een duurzame uitvaart?

Bij een duurzame of groene uitvaart zijn milieuvriendelijke keuzes gemaakt. Bijvoorbeeld wat betreft de kist, rouwstoet en uitvaartdienst. Greenleave, een samenwerkingsverband van uitvaartondernemers, heeft voorwaarden opgesteld om te bepalen of een keuze past bij een duurzame uitvaart. Stichting Natuur en Milieu heeft deze voorwaarden goedgekeurd.

Voorbeelden van een duurzame uitvaartkeuzes:

  • Gebruik van duurzame of hernieuwbare grondstoffen. Bijvoorbeeld een uitvaartkist van onbewerkt Nederlands hout of wilgentenen.
  • Zo min mogelijk en energiezuinig rouwvervoer. Bijvoorbeeld een uitvaartfiets of elektrische auto.
  • Het bewaren van de biodiversiteit, door bijvoorbeeld te kiezen voor natuurbegraven.
  • Gebruik van lokale en/of duurzame producten voor de kleding, rouwkaarten, catering en bloemen.
  • Locaties met aandacht voor duurzaamheid, zoals ons duurzame crematorium in Groningen.

Het is moeilijk te bepalen hoe groot de milieuwinst van een duurzame uitvaart precies is. Dit hangt af van het type uitvaart en de gemaakte keuzes. 

Een duurzame uitvaart regelen

Uitvaartverzekering voor een groene uitvaart

Vind jij het belangrijk dat je uitvaart aansluit bij jouw levensstijl? Met onze uitvaartverzekering ben je goed verzekerd voor een passend afscheid met aandacht voor het milieu en de natuur.

Een duurzame uitvaart regelen zonder verzekering

Wil je een duurzame uitvaart regelen zonder verzekering? Onze uitvaartverzorgers staan voor, tijdens en na de uitvaart voor je klaar en helpen jou en je nabestaanden met alle vragen.

Waarom is een groene uitvaart belangrijk?

Steeds vaker zijn de thema’s ‘duurzaamheid’ en ‘verduurzaming’ een belangrijke overweging bij het maken van keuzes. Het gaat er bij duurzaamheid om dat de keuzes die worden gemaakt bijdragen aan een leefbare wereld, ook in de toekomst. Steeds meer mensen willen zelf een bijdrage leveren. Dan is een natuurlijke uitvaart een optie.

De uitvaartbranche doet mee

Veel uitvaartmaatschappijen zijn ook zélf bezig om te verduurzamen. Zo hebben wij bij DELA bijvoorbeeld al een duurzamer geproduceerde kist in ons pakket. Dus ook wie niet bewust kiest voor een duurzame uitvaart, krijgt al een uitvaart die beter is voor het milieu dan vroeger.

Véronique Klaassen, directeur uitvaartverzorging, over duurzaamheid bij DELA

Waar kun je aan denken bij het regelen van een duurzame uitvaart?

Stap 1. Schrijf je uitvaartwensen op

Het is belangrijk om de keuze voor een duurzame uitvaart op te schrijven. Ook is het verstandig om je wensen met nabestaanden te bespreken. Zo voorkom je dat zij door tijdsdruk of emoties andere keuzes maken dan je had gewild. Ook ontzorg je je dierbaren op deze manier na het overlijden. Bij ons kun je in een wensenboek je keuzes voor een groene en duurzame uitvaart invullen. Ook kun je de ‘'Checklist Groene Uitvaart'’ downloaden die helpt om keuzes te maken. Deel deze checklist met je dierbaren. Zo weten zij wat jouw uitvaartwensen zijn.

Stap 2. Vlak na het overlijden

Rouwdrukwerk

Duurzame keuzes

Wanneer gekozen wordt voor een papieren rouwkaart, kies dan voor 100% gerecycled papier, ongebleekt papier van vezels die afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen en voor een lichte papiersoort.

Uitvaartondernemers die zelf de kaarten printen kunnen de milieu-impact verkleinen door een relatief milieuvriendelijke printer en milieuvriendelijke inkten te gebruiken. Tonercartridges kunnen worden nagevuld. Worden de kaarten gedrukt door een drukkerij, kies dan een drukkerij die een duurzaam proces gebruikt.

Steeds meer mensen kiezen voor een digitale rouwkaart, zelfgemaakt of door de uitvaartonderneming. Dit bespaart papier, inkt en bezorging. Ook is een online rouwkaart goedkoop en makkelijk te versturen. Kies je liever voor een papieren variant, dan kun je kiezen voor een rouwkaart met FSC-keurmerk of van gerecycled papier en milieuvriendelijke inkt. 

Achtergrond

In Nederland is het gebruikelijk om familie, vrienden, kennissen en betrokkenen vanuit de sociale en werkomgeving te informeren over het overlijden van een dierbare door middel van een rouwkaart (ook wel rouwcirculaire genoemd). De rouwkaart bevat persoonlijke gegevens maar ook de meer ‘zakelijke’ gegevens over de uitvaart, zoals plaats, datum en tijd. Het aantal rouwkaarten per uitvaart verschilt maar ligt gemiddeld tussen de 50 en 100 stuks.

Rouwkaarten worden verreweg het vaakst via de post verstuurd. Hiervoor hanteert PostNL speciale verzendsets, die moeten bijdragen aan een snelle en correcte bezorging van de rouwpost.

Ondanks het feit dat de postindustrie onder druk staat en de maandagbezorging is afgeschaft, heeft rouwpost een dermate grote prioriteit dat deze zes dagen per week bezorgd zal blijven worden.

Een aantal weken na de uitvaart worden er bedankkaarten (ook wel rouwdankbetuigingen genoemd) verstuurd aan degenen die hun deelneming hebben betuigd aan de nabestaanden. Bijvoorbeeld door de uitvaart of het afscheid nemen te bezoeken, door te bellen of door een condoleancekaart te sturen.

Soms worden er geen bedankkaarten verstuurd omdat deze tijdens of direct na de uitvaart zijn uitgereikt aan de belangstellenden.

Bij kerkelijke uitvaarten wordt vaak een bidprentje gebruikt. Dit bidprentje wordt uitgereikt bij de avondwake of kerkdienst en kan na de uitvaart als aandenken aan de overledene worden bewaard.

De afgelopen jaren zijn er verschillende ontwikkelingen op het digitale vlak geweest. Nabestaanden kiezen er soms voor een ‘digitale’ rouwkaart te sturen, of de omgeving te informeren via e-mail of social media. Ook zijn er digitale condoleancesites.

Belangrijkste milieuaspecten

De milieu-impact van rouwdrukwerk bevindt zich op het gebied van houtwinning, papierproductie, de inkt en het drukproces. Grote gebieden, waaronder oerbossen, worden gekapt voor de productie van papierproducten. Ontbossing heeft grote gevolgen voor de natuurlijke omgeving. Bij de productie van papier en karton vanuit hout zijn grote hoeveelheden water en energie nodig. Ook het bleken van papier heeft negatieve gevolgen voor het milieu.

Rouwdrukwerk kan zowel door de uitvaartondernemer worden geprint als door een drukker worden vervaardigd door offset drukken. Beide methoden hebben voor- en nadelen voor het milieu. Uit onderzoek van Agentschap NL is gebleken dat de milieu-impact gelijkwaardig is.

De meeste inkt is gemaakt van minerale oliën (aardolie) maar er zijn ook alternatieven van plantaardige oliën. Bij printers kunnen cartridges worden nagevuld zodat er minder plastic cartridges hoeven te worden geproduceerd. Drukkerijen gebruiken veel giftige stoffen en reinigingsmiddelen maar hiervoor zijn inmiddels alternatieven.

Overigens heeft ook e-mail een impact op het milieu door het energieverbruik van computers en internetservers. Deze impact is echter lager dan de impact van papieren post.

Sociale aspecten

Lokale bewoners profiteren over het algemeen niet van de massale boskap in hun regio. Voor het drukproces geldt dat er gezondheidrisico’s kunnen zijn voor medewerkers.

Keurmerken

Op het gebied van hout en papier bestaan verschillende keurmerken. Voor hout is het FSC (Forest Stewardship Council) het keurmerk van goed bosbeheer. Een product met het FSC-keurmerk is gegarandeerd vervaardigd uit hout dat afkomstig is uit een goed beheerd bos.

Voor papier bestaan de keurmerken PEFC, Nordic Swan en Blaue Engel Label. Papier met een PEFC certificaat is vervaardigd via hout uit duurzaam beheerd bos. Nordic Swan is een Scandinavisch keurmerk, waarbij in de hele levenscyclus van het papier rekening gehouden is met het milieu. Het Blaue Engel Label wordt toegekend aan 100% gerecycled kopieerpapier.

Vermijd dit

Wil je een zo duurzaam mogelijke uitvaart, vermijd dan:

  • papier zonder milieukeurmerk
  • gebleekt papier
  • zwaar papier

Hoe zwaarder het papier, hoe groter de milieu-impact. Bij drukkerijen is het van belang om te letten op het gebruik van stoffen in het drukproces. Inmiddels bestaan er alternatieven voor isoprohyl-alcohol en inkt op basis van aardolie. Ook is de scheiding van afval van belang omdat grondstoffen hergebruikt kunnen worden.

Tot slot

In de grafische branche is veel beweging met betrekking tot milieumaatregelen. Er is een toenemend aantal drukkerijen dat expliciet met duurzaam drukken bezig is. Niet iedere drukkerij maakt echter rouwdrukwerk.

Opbaren

Duurzame keuzes

Een duurzaam alternatief voor het gebruik van een koelinstallatie bij de opbaring, zijn graszoden. Bij deze methode worden graszoden onder de kist of het bed van de overledene geplaatst en tweemaal daags flink besprenkeld met water. Volgens de traditie wordt ook rozemarijnbadmelk en kwarts toegevoegd voor een frisse geur en stimulatie van de groei van het gras. Na de uitvaart kunnen de graszoden (terug)geplaatst worden in de tuin. De verkoelende werking van gras wordt veroorzaakt door koolstofassimilatie: omdat gras warmte nodig heeft wordt er warmte uit de omgeving onttrokken. Het tweemaal daags besprenkelen zorgt voor een actief verdampingsproces. Wel moet worden opgemerkt dat het koelen met graszoden minder effectief kan zijn dan een koelapparaat. Dit is vooral afhankelijk van het klimaat in de ruimte en van het lichaam zelf.

Andere duurzame keuzes zijn het verkorten van het aantal dagen tussen het overlijden en de uitvaart (minder conservering nodig) en het verblijf in een koelruimte in een uitvaartcentrum. Dit verblijf kost driemaal minder energie dan een thuisopbaring, waarbij een individueel koelapparaat wordt gebruikt. Vijf dagen koelen met 90W kost 10kWh. Dat is evenveel als een moderne LED-lamp van 10W die 1.000 uur brandt.

In de Wet op de Lijkbezorging, de wet die regelt wat er met een overledene moet en mag gebeuren, zijn geen voorschriften opgenomen over de conservering van het lichaam. Wel is voorgeschreven dat de uitvaart uiterlijk zes werkdagen na het overlijden moet plaatsvinden.

Het lichaam van de overledene kan bij een koele omgevingstemperatuur een aantal dagen ongekoeld worden geconserveerd. Toch wordt in de meeste gevallen om hygiënische redenen een koeling gebruikt om het ontbindingsproces te vertragen. Dit heeft onder andere te maken met de steeds langere periode tussen overlijden en uitvaart.

De meest gebruikte koelmethoden zijn een bed- of kistkoeling (bij thuisopbaren) of een koelruimte (in een uitvaartcentrum). Andere mogelijkheden zijn het gebruik van airconditioning, een multikoeler (combinatie van kist- en bedkoeler) of koelelementen. Op kleinere schaal worden methoden gebruikt als opbaring op graszoden, stro en hooi. Dit zijn methoden die meer op de koeling van de omgeving dan de overledene zijn gericht. Lees meer over de keuzes die je kunt maken als het om opbaren en verzorgen gaat.

Belangrijkste milieuaspecten

Koelapparatuur verbruikt energie, waarbij apparatuur voor een thuisopbaring ongeveer drie keer zoveel verbruikt als het verblijf in de koelruimte van een uitvaartcentrum. Vijf dagen koelen met 90W kost 9 kWh oftewel de elektriciteit die een flinke, moderne LED-lamp van 10W in 900 uur gebruikt. Daarnaast is de productie van koelapparatuur milieuvervuilend en ontrekt het eindige grondstoffen aan de aarde.

De wijze waarop het lichaam wordt gekoeld heeft geen milieueffect op het begraven of cremeren. Voor thanatopraxie geldt echter dat de giftige stof formaldehyde kan worden gebruikt, zij het in zeer geringe oplossingen. Natuurbegraafplaatsen staan daarom geen begrafenis toe van een overledene die een dergelijke behandeling heeft gehad. Dit omdat stoffen uit de behandeling belastend zijn voor de bovenste laag van de bodem. Om deze reden wordt ook het verstrooien of begraven van as (van een met thanatopraxie behandelde overledene) op deze begraafplaatsen niet altijd toegestaan.

Sociale aspecten

Thanatopraxie kent nadelen voor degenen die de conservering uitvoeren. Het werken met formaldehyde kan gezondheidsklachten veroorzaken. In het buitenland, waar thanatopraxie al langer is toegestaan, is dit al duidelijker zichtbaar.

Keurmerken

Er bestaan geen keurmerken voor duurzame koeltechnieken.

Vermijd dit

Wil je een zo duurzaam mogelijke uitvaart, vermijd dan:

  • koelinstallaties met een matig of slecht rendement zorgen voor een hoog energieverbruik
  • koelapparaten zonder (extra) isolatie die de toestroom van warmte niet beperken
Tot slot

Het rendement van een koelapparaat kan verhoogd worden door isolatie te verbeteren. Hier kan nog vooruitgang worden geboekt.

Thanatopraxie kan vooralsnog niet als een duurzame optie worden beschouwd: er zijn inmiddels vloeistoffen ontwikkeld zonder formaldehyde maar onduidelijk is nog welke werkzame stof er dan wel in zit en of dit schadelijk is.

Duurzame kist of opbaarplank met lijkwade

Duurzame keuzes

Goede, duurzame keuzes voor een crematie zijn kisten (of draagbaren) die zijn vervaardigd van massief, snelgroeiend binnenlands hout (populier, wilg, hout van knotwilgen, hout van fijnsparren) met het FSC Keurmerk (of een gelijkwaardig keurmerk). Deze kisten worden vervaardigd zonder (chemische) lak of lijm en hebben geen verbindingsmaterialen of ornamenten. De bekleding is van hennep, bamboe- of brandnetelvezel. De kist wordt gemaakt in een fabriek met een milieuvriendelijk productieproces.

Bij een begrafenis is een opbaarplank duurzamer dan een kist. Er is immers minder hout nodig. De opbaarplank moet dan wel gemaakt zijn van duurzaam hout, zoals bamboe of beukenhout. Een overledene ligt op een opbaarplank in een lijkwade. Dat is een grote doek waar een dierbare in wordt gewikkeld. Deze doek moet altijd gemaakt zijn van natuurlijke materialen zoals onbewerkt katoen. Nabestaanden mogen hiervoor een eigen doek gebruiken.

Kisten van karton zijn alleen als milieuvriendelijk te beschouwen als ze worden gebruikt voor een begrafenis. Bij een crematie is (door het ontbreken van een houten kist) extra toegevoerde brandstof nodig waardoor er geen sprake is van een duurzaam alternatief.

Kisten van spaanplaat zijn niet duurzaam. Spaanplaat bestaat uit verschillende soorten zaagsel dat met bindmiddel bij elkaar wordt gehouden. Deze lijm bevat vaak formaldehyde, een stof die schadelijk is voor mens en natuur. Bij begraven komt de lijm in de grond terecht en bij een crematie verdwijnt het in de lucht.

Kisten (of draagbaren) van wilgentenen, bananenblad en pandanus zijn geschikt voor begraven en hebben een aantal voordelen: het materiaal is bioafbreekbaar en het is hernieuwbaar materiaal dat de aarde niet uitput. Ongunstig is dat een aantal van deze grondstoffen in het buitenland worden geproduceerd zodat het transportnadeel te zwaar kan gaan wegen. Deze kisten moeten daarom bij voorkeur van binnenlandse grondstoffen zijn gemaakt, zoals Nederlandse wilgentenen. Is dit echt niet mogelijk, dan dienen de kisten in elk geval efficiënt te worden vervoerd.

Achtergrond

Een kist is nog steeds het meest gebruikte omhulsel om iemand in te begraven of te cremeren. Inmiddels is er een grote variëteit aan kisten, waarvan het grootste deel is gemaakt van hout en/of spaanplaat. Het is ook mogelijk om de overledene te begraven of cremeren zonder kist en gebruik te maken van een lijkwade en een draagbaar of baarplank. Deze draagbaren zijn vaak gemaakt van hout en worden over het algemeen gemaakt door producenten die ook kisten maken. De kist of het omhulsel wordt gekozen door de nabestaanden, al dan niet geadviseerd door de uitvaartondernemer.

In de Wet op de Lijkbezorging, de wet die regelt wat er met een overledene moet en mag gebeuren, wordt gesproken over een ‘kist of een ander omhulsel van het lijk’ maar worden daar geen nadere eisen aan gesteld. In het Besluit op de Lijkbezorging (een uitvoeringsvoorschrift) is wel een nadere bepaling opgenomen, namelijk dat de kist of het omhulsel op het doel van de begraving of crematie moet zijn afgestemd. Verder is bepaald dat de kist of het omhulsel gemaakt moet zijn van biologisch afbreekbare materialen die het doel van de begraving niet belemmeren. Uitgezonderd zijn overigens handvatten en ornamenten (voor zover te verwijderen vanaf de buitenkant) en verbindingselementen als lijm, spijkers, schroeven en dergelijke. Indien een overledene vanuit of naar het buitenland wordt vervoerd zijn er overigens andere, specifieke eisen van toepassing.

In het verleden bestond er een Lijkomhulselbesluit waarin concrete wettelijke eisen over kist en omhulsels waren opgenomen. Dit besluit en de bijbehorende inspectierichtlijnen zijn echter vervallen, waardoor iedere begraafplaats en crematorium zelf eisen kan stellen. In de praktijk wordt veelal vastgehouden aan de tekst van het oude Lijkomhulselbesluit.

De afgelopen jaren zijn er allerlei nieuwe materialen op de markt gekomen waarvan kisten of omhulsels worden vervaardigd. Om duidelijkheid te geven over de duurzaamheid en veiligheid van deze materialen werken de Vereniging van Toeleveranciers in de Uitvaartbranche (VTU) en de Landelijke Vereniging van Crematoria (LVC) aan een protocol waarin deze aspecten zijn opgenomen en worden toegelicht (situatie maart 2014).

Veel kisten worden vervaardigd van hout en/of spaanplaat. Bij de productie van hout is er sprake van een aantal negatieve aspecten, zoals het kappen van bomen, het vervoer over grote afstanden, veel afval bij het productieproces en het gebruik van gas bij het drogen van hout. Ook bij de productie van de kist op zich wordt energie gebruikt, evenals milieubelastende stoffen als lijm. Bij de productie van spaanplaat worden niet alleen houtsnippers gebruikt maar ook kunsthars en pvc. Bij het persen komt formaldehyde vrij, een giftig gas.

De bekleding van een kist bestaat tegenwoordig vaak uit katoen. De katoenteelt kent een grote milieubelasting door het gebruik van bestrijdingsmiddelen, het enorme gebruik van water bij de productie en het bleken en verven van het product. Hennep, bamboe- en brandnetelvezel zijn goede alternatieven omdat deze materialen een aantal van deze nadelen niet kennen. Maar ook linnen is al aanzienlijk beter dan katoen.

Wanneer een kist wordt begraven kan er sprake zijn van milieubelasting door niet vergaanbare stoffen die in de kist zijn geplaatst. Bij crematie kunnen er bij het verbrandingsproces giftige stoffen vrijkomen wanneer spaanplaat met kunsthars, lijmen of bepaalde lakken worden verbrand. Overigens biedt de crematie van een overledene zonder kist ook een nadelig milieuaspect omdat een dergelijke crematie (vanwege het ontbreken van een omhulsel) meer brandstof nodig heeft.

Belangrijkste milieuaspecten

Veel kisten worden vervaardigd van hout en/of spaanplaat. Bij de productie van hout is er sprake van een aantal negatieve aspecten, zoals het kappen van bomen, het vervoer over grote afstanden, veel afval bij het productieproces en het gebruik van gas bij het drogen van hout. Ook bij de productie van de kist op zich wordt energie gebruikt, evenals milieubelastende stoffen als lijm. Bij de productie van spaanplaat worden niet alleen houtsnippers gebruikt maar ook kunsthars en pvc. Bij het persen komt formaldehyde vrij, een giftig gas.

De bekleding van een kist bestaat tegenwoordig vaak uit katoen. De katoenteelt kent een grote milieubelasting door het gebruik van bestrijdingsmiddelen, het enorme gebruik van water bij de productie en het bleken en verven van het product. Hennep, bamboe- en brandnetelvezel zijn goede alternatieven omdat deze materialen een aantal van deze nadelen niet kennen. Maar ook linnen is al aanzienlijk beter dan katoen.

Wanneer een kist wordt begraven kan er sprake zijn van milieubelasting door niet vergaanbare stoffen die in de kist zijn geplaatst. Bij crematie kunnen er bij het verbrandingsproces giftige stoffen vrijkomen wanneer spaanplaat met kunsthars, lijmen of bepaalde lakken worden verbrand. Overigens biedt de crematie van een overledene zonder kist ook een nadelig milieuaspect omdat een dergelijke crematie (vanwege het ontbreken van een omhulsel) meer brandstof nodig heeft.

Sociale aspecten

De arbeidsomstandigheden bij het vervaardigen van materialen kunnen slecht zijn. Dit is vooral het geval op katoenplantages, waar vaak sprake is van kinderarbeid. Ook gezondheidsomstandigheden bij de productie kunnen ongunstig zijn, bijvoorbeeld in werkplaatsen waar plaatmateriaal met kunsthars wordt verlijmd en waarbij formaldehyde vrijkomt.

Bij de uitvaart zelf kunnen de arbeidsomstandigheden ook onder druk staan: het gebruik van een zacht lijkomhulsel kan leiden tot een (ongewilde) niet-respectvolle behandeling van de overledene. Dit kan tevens leiden tot onveilige situaties bij de crematie van de overledene.

Keurmerken

Er bestaan geen keurmerken die gericht zijn op de duurzaamheid van kisten. Wel bestaan er keurmerken ten aanzien van hout: FSC (Forest Stewardship Council), PEFC (Program for the Endorsment of Forest Certification), Keurhout (Nederlands keurmerk in samenwerking met de Nederlandse overheid) en Rainforest Alliance.

Vermijd dit

Wil je een zo duurzaam mogelijke uitvaart, vermijd dan een grafkist of draagbaar die bestaat uit materiaal dat:

  • niet vergankelijk
  • niet te verbranden is
  • giftige stoffen bevat

Vermijd ook grondstoffen en/of producten die vervoerd moeten worden over grote afstanden.

Tot slot

Naar verwachting zullen de crematoria hogere eisen gaan stellen aan de duurzaamheid van kisten en lijkomhulsels, waarbij men niet alleen zal letten op duurzaamheid maar ook op veiligheid en respectvolle behandeling van de overledene. Ook natuurbegraafplaatsen hanteren hun eigen eisen op het gebied van duurzaamheid. Hier is het meestal verplicht om natuurlijke materialen te gebruiken.

Op het gebied van de kistbekleding is nog veel meer ontwikkeling nodig: op dit moment zijn er nog geen kisten met echt milieuvriendelijke bekleding verkrijgbaar. De hennepvezel is echter sterk in opkomst, net als brandnetel, bamboe en lyocel.

Duurzame kleding bij de opbaring

Duurzame keuzes

Kleding die is gemaakt van natuurlijke producten als wol, linnen of hennep zijn een goed duurzaam alternatief. Nieuw gekochte kleding is minder duurzaam dan al gedragen kleding. Sieraden en bril kunnen bij de opbaring door de overledene gedragen worden maar dienen voor het sluiten van de kist te worden afgenomen. Sieraden zijn een prachtig aandenken maar kunnen desgewenst ook omgevormd worden tot nieuwe sieraden. Een bril kan worden gedoneerd voor hergebruik in ontwikkelingslanden of voor recycling. Foto’s die zijn afgedrukt op gerecycled papier kunnen zonder problemen mee in de kist, net als houten voorwerpen, onverpakt voedsel of een beperkt aantal bloemen. Elektrische voorwerpen mogen vanwege de kunststoffen en andere milieubelastende materialen die erin verwerkt zijn niet mee in de kist.

Achtergrond

Wanneer de overledene is verzorgd, wordt de kleding aangetrokken die de nabestaanden hebben uitgezocht of die door de overledene is beschreven (op bijvoorbeeld een wensenlijst omtrent de uitvaart). Vaak wordt er voor gekozen om de overledene sieraden te laten dragen tijdens de opbaring en deze vóór het sluiten van de kist af te nemen.

De Wet op de Lijkbezorging, de wet die regelt wat er met een overledene moet en mag gebeuren, geeft geen voorschriften over de kleding die gedragen mag worden of van welke materialen dit gemaakt mag zijn. In het verleden bestond er een ‘Lijkomhulselbesluit’ waarin concrete wettelijke eisen over kist en omhulsels waren opgenomen. Dit besluit en de bijbehorende inspectierichtlijnen zijn echter vervallen, waardoor iedere begraafplaats en crematorium zelf eisen kan stellen. In de praktijk wordt veelal vastgehouden aan de tekst van het oude Lijkomhulselbesluit. Ten aanzien van kleding wordt vaak opgemerkt dat deze bij voorkeur niet uit kunststofmaterialen is vervaardigd, zoals kunststof (panty’s en dergelijk). Deze materialen verhinderen de ontbinding van het lichaam bij begraving.

Tevens stellen crematoria, en vaak ook begraafplaatsen, strenge eisen aan de voorwerpen die in de kist mogen worden meegegeven, zoals bril, foto’s, mobiele telefoons en andere elektrische apparaten. Deze voorwerpen kunnen tijdens het crematieproces ernstige schade aan de crematieovens toebrengen en daardoor gevaar opleveren voor mens en milieu. Bij begraving kunnen een aantal van deze voorwerpen en materialen schade aan het milieu toebrengen.

Belangrijkste milieuaspecten

De productie van kleding kent vele aspecten die niet duurzaam zijn. Hierbij kan gedacht worden aan het gebruik van olie en energie voor de fabricatie van synthetische stoffen, water voor de katoenteelt en chemische processen voor het looien van leer. De arbeidsomstandigheden zijn vaak ongunstig en er kan sprake zijn van kinderarbeid. Voor het vervaardigen van sieraden, glas en apparaten als mobiele telefoons geldt dat er eindige grondstoffen gebruikt worden, er sprake is van vervuiling en het gebruik van veel energie. Voor deze sieraden en voorwerpen geldt dat ze zoveel mogelijk gerecycled moeten worden.

Sociale aspecten

Kleding wordt vaak vervaardigd onder slechte arbeidsomstandigheden. Dit geldt ook voor de winning van de grondstoffen die worden gebruikt voor sieraden, mobiele telefoons en elektrische apparaten.

Keurmerken

Voor kleding bestaan de keurmerken GOTS (Global Organic Textile Standard), EKO Keurmerk voor wol en katoen (Nederlands keurmerk voor biologisch geteeld katoen), het Fairtrade Keurmerk voor katoen, SA8000, de Fair Ware Gedragscode, IVN en Demeter voor natuurlijke materialen. Voor sieraden bestaat het Fairmined Gold Keurmerk. Elektrische apparaten kunnen zijn voorzien van het Energielabel, de WEE richtlijn en de RoHS richtlijn. Voor mobiele telefoons geldt bijvoorbeeld de Vodafone Eco Score.

Vermijd dit

Als je een duurzame keuze wil maken is het ten eerste aan te raden om geen nieuwe kleding voor de overledene te kopen maar iets uit te kiezen wat al aanwezig is.

Bij voorkeur:

  • geen kleding van synthetisch materiaal
  • geen kleding van materiaal dat moeilijk afbreekbaar is
  • sieraden, bril, voorwerpen van metaal, mobiele telefoons, elektrische apparaten en foto’s zijn slecht afbreekbaar en vormen een belasting voor het milieu

Stap 3. Rondom de uitvaart

Cremeren of begraven

Vergelijking milieu-impact uitvaarttechnieken

Al een aantal jaren wordt in de politiek gesproken over een herziening van de Wet op de Lijkbezorging. Er ontstaan nieuwe vormen van lijkbezorging en de wetgever is aan het kijken of ze deze nieuwe technieken toe willen staan. Een belangrijke reden om nieuwe vormen van lijkbezorging toe te staan is ‘duurzaamheid’.

DELA wil haar dienstverlening zo duurzaam mogelijk inrichten en onderbouwde keuzes maken op dit gebied. Wij hebben onderzoeksbureau Hedgehog gevraagd om de milieu-impact van de verschillende vormen van uitvaarttechnieken te onderzoeken.

Met de bekende en standaard methodiek van een Life Cycle Analyses (LCA) hebben zij vijf lijkbezorgingsmethoden in kaart gebracht. Het onderzoek is eind maart 2024 afgerond en geeft een completer en actueler beeld van de effecten van bestaande en nieuwe uitvaarttechnieken op het gebied van duurzaamheid dan voorgaande onderzoeken. Het rapport is beoordeeld en goedgekeurd door een panel van drie onafhankelijke adviseurs.

Resultaten onderzoek

Uit het onderzoek blijkt dat natuurbegraven en elektrisch cremeren de duurzaamste methoden van lijkbezorging zijn. Alkalische hydrolyse (ook wel resomeren genoemd) is duurzamer dan traditioneel begraven (met steen) en gasgestookt cremeren, maar minder duurzaam dan de al bestaande technieken elektrisch cremeren en natuurbegraven. Humaan composteren scoort een lagere milieu-impact dan elektrisch cremeren, maar hiervan is nog weinig gevalideerde data beschikbaar als het gaat over schaalbaarheid. Natuurbegraven heeft de minste milieu-impact en scoort enkel hoog in landgebruik.

Milieuafwegingen natuurbegraafplaats

Natuurbegraafplaatsen zijn in opkomst in Nederland. Het woord ‘natuur’ roept meteen associaties op aan natuurlijk, duurzaam en milieuvriendelijk. Maar wat zijn nu precies de milieuvoordelen van de natuurbegraafplaats? En is een natuurbegraafplaats een voorwaarde voor een ‘duurzame uitvaart’?

De kenmerken op een rij:

  • Er wordt natuur geschapen en/of behouden.
  • Er wordt geen (of in ieder geval minder) onderhoud gepleegd dan bij een reguliere begraafplaats, het geen brandstof van machines scheelt.
  • Er zijn alleen natuurlijke monumenten toegestaan (zoals een zwerfkei, een boomschijf of het planten van een boom). Hiermee worden de milieunadelen van een grafmonument van natuursteen vermeden.
  • Het lijkomhulsel moet biologisch afbreekbaar zijn:
    • Bij voorkeur alleen een lijkwade, maar ook een kist die niet (chemisch) is bewerkt, gelakt of geverfd, is mogelijk.
    • Ook een biologisch afbreekbare urn is een optie, of een strooigraf.
    • Bovendien is er extra streng toezicht op de afbreekbaarheid van de kleding van de overledene.
  • Er wordt minder diep begraven dan op reguliere begraafplaatsen. Dit komt de ontbinding ten goede, waardoor heel veel schadelijke stoffen eerder worden afgevoerd.

Kortom, de natuurbegraafplaats heeft inderdaad een aantal milieuvoordelen ten opzichte van ‘reguliere’ begraafplaatsen. Het bovenstaande laat echter ook zien dat een belangrijk milieuvoordeel van de natuurbegraafplaats niet zozeer zit in de begraafplaats zelf, maar in de regels die er gelden omtrent het grafmonument (punt 3) en het lijkomhulsel (punt 4). Deze zelfde keuzes, een natuurlijk monument en een biologisch goed afbreekbaar lijkomhulsel, kunnen gekozen worden op een reguliere begraafplaats. Daarmee wordt dit verschil opgeheven.

Bovendien kan een natuurbegraafplaats ook milieunadelen hebben:

  • Indien er nieuwe faciliteiten in de natuur aangelegd worden voor het houden van uitvaartceremonies kan de bouw hiervan weer een negatieve milieu-impact hebben.
  • Indien de consument kiest voor een natuurbegraafplaats, terwijl deze op een grotere afstand ligt dan een reguliere begraafplaats, betekent dit dat er verder gereisd moet worden (ook door bezoekers van de plechtigheid). De behaalde milieuvoordelen kunnen zo weer teniet worden gedaan door het benodigde transport.

We concluderen daarom dat de natuurbegraafplaats een mooie milieuvriendelijke optie kan zijn, maar geen voorwaarde is voor een duurzame uitvaart. Belangrijker zijn de keuzes die de consument maakt zoals de reisafstand tussen de locatie(s), het grafmonument en het lijkomhulsel.

Resomeren, composteren, humusteren

Alkalische hydrolyse (ook wel resomeren genoemd) is duurzamer dan traditioneel begraven (met steen) en gasgestookt cremeren, maar minder duurzaam dan de al bestaande technieken elektrisch cremeren en natuurbegraven.

Resomeren of alkalische hydrolyse is een nieuwe uitvaartmethode waarbij het lichaam ontbindt in een vloeistof van water en kaliumhydroxide. Bij resomatie van een lichaam komt geen CO₂ vrij. Ook gaat de kist of opbaarplank niet mee de resomator in, waardoor deze opnieuw kan worden gebruikt.

Akalische hydrolyse is in Nederland nog niet toegestaan, maar het kabinet wil daar verandering in brengen met een nieuw wetsvoorstel. Hoe milieuvriendelijk het daadwerkelijk is, hangt af van de regels en richtlijnen die de overheid straks oplegt.

In sommige landen is het toegestaan om een overledene te humusteren, waarbij het lichaam langzaam ontbindt en composteert. In Nederland is dit nog verboden.

Elektrische crematieoven

Wie de voorkeur geeft aan cremeren, kan bij DELA kiezen voor een elektrische crematieoven. Deze crematieoven werkt hetzelfde als cremeren met een gasoven, maar dan zonder fossiele brandstoffen.

Duurzaam vervoer

Duurzame keuzes

De duurzaamste kilometers zijn niet gemaakte kilometers. Het laten plaatsvinden van opbaring, plechtigheid en condoleance op dezelfde plaats draagt hieraan bij. Vooral crematoria bieden op dit gebied veel aan.

Op het gebied van het vervoer van de overledene zijn alternatieven mogelijk. In de Uitvaartbus kunnen zowel de overledene als de nabestaanden mee. Voor het vervoer over een kortere afstand zijn de loopkoets, platte kar en de uitvaartfiets zeer geschikt. Deze alternatieven kennen geen uitstoot en hebben een lage milieu-impact bij productie. Wel is van belang dat deze vervoermiddelen niet over een langere afstand naar de uitvaartlocatie getransporteerd moeten worden, anders valt het milieuvoordeel weg. Dit geldt ook voor de koets met paarden of de kar die door een koe wordt getrokken.

Bezoekers van de uitvaart kunnen bijdragen aan een lagere milieu-impact door lopend, fietsend, met het openbaar vervoer of met een hybride of elektrische auto te komen. Op de rouwkaart kan bijvoorbeeld aangegeven worden dat er gekozen wordt voor een duurzame uitvaart en dat gasten op deze wijze wordt gevraagd mee te doen. Dit kan bijvoorbeeld ook door een pendelbus te organiseren vanaf een station als de afstanden groot zijn. Ook een uitvaartlocatie dichtbij het woonadres van de (meeste) nabestaanden helpt. Op de rouwkaart zou je genodigden kunnen vragen voor duurzaam vervoer te kiezen.

De meeste milieuvriendelijke manier van reizen is natuurlijk: niet reizen. Volg de uitvaart via een livestream. De rouwstoet heeft de meeste invloed op de duurzaamheid van de uitvaart. Dat komt omdat het vervoer zorgt voor veel CO2-uitstoot. Veel mensen komen met de auto in plaats van het ov omdat ze de reis van en naar de uitvaart niet met vreemden willen maken.

Achtergrond

In de Wet op de Lijkbezorging, de wet die regelt wat er met een overledene moet en mag gebeuren, wordt geen specifiek vervoermiddel genoemd waarin overledenen vervoerd moeten worden. Dit betekent dat in principe elk voertuig is toegestaan (met uitzondering van ambulances, die alleen bestemd zijn voor ziekenvervoer). In de praktijk wordt verreweg het meest gekozen voor het vervoer van de overledene door middel van een rouwauto.

Uit onderzoek is gebleken dat van de gehele uitvaart, de rouwstoet de grootste aanslag doet op het milieu. Het betreft dan niet eens zozeer het noodzakelijke vervoer van de overledene van en naar de diverse locaties (uitvaartcentrum, kerk, begraafplaats of crematorium) maar vooral het vervoer van de nabestaanden en de belangstellenden. De belangrijkste milieuaspecten van het (rouw)vervoer zijn energieverbruik en uitlaatgassen.

Belangrijkste milieuaspecten

Bij auto’s is de aandacht vaak gevestigd op uitstoot. De productie van auto’s heeft echter ook een groot aandeel in de milieu-impact. Er worden veel eindige grondstoffen in de vorm van zeldzame metalen gebruikt en de productie van staal en aluminium vergt veel water. Het vervaardigen en verwerken van accu’s is milieuvervuilend, evenals het spuiten en lakken van auto’s.

Tijdens het gebruik van de (rouw)auto bij een begrafenis of crematie worden er verschillende schadelijke stoffen uitgestoten die van invloed zijn op de luchtkwaliteit. Het betreft koolmonoxide, koolwaterstoffen, stikstofoxiden en fijnstof. Vooral fijnstof is schadelijk voor de gezondheid van mens en dier.

Sociale aspecten

Bij de winning, bewerking en productie van staal en aluminium vinden schendingen van de mensenrechten plaats, zoals gedwongen arbeid en kinderarbeid.

Keurmerken

Het energielabel geeft aan hoe zuinig een auto is ten opzichte van andere auto’s in dezelfde grootteklasse. Dit label houdt echter geen rekening met de milieu-impact tijdens de productiefase.

Vermijd dit

Wil je een zo duurzaam mogelijke uitvaart, laat deze dan zoveel mogelijk op één locatie plaatsvinden. Wanneer opbaring, plechtigheid en condoleance niet op verschillende locaties plaatsvinden, kun je voorkomen dat er veel kilometers worden afgelegd door zowel de nabestaanden als de belangstellenden. Juist deze kilometers maken de milieu-impact groot.

Tenzij het om een korte rit gaat, kunnen oldtimers ook beter vermeden worden. Deze auto’s vervuilen veel meer dan nieuwe auto’s (per liter benzine als snel tien tot honderd keer). Ook gewone benzineauto’s van voor 1996 en dieselauto’s van voor 2000 zijn vervuilender dan nieuwe auto’s.

Tot slot

De ontwikkelingen ten aanzien van elektrische en hybride auto’s is de afgelopen jaren snel gegaan. De keuze uit het aantal typen neemt toe. Door hun stille en schone karakter zijn deze auto’s ideaal voor een rouwstoet waar de nabestaanden en belangstellenden achter de rouwauto aan willen lopen (naar bijvoorbeeld de begraafplaats). Toch is er op dit moment nog geen autofabrikant die een elektrische of hybride rouwauto levert. Hierover zal de uitvaartbranche met de autoproducenten in overleg moeten gaan.

Bloemen

Duurzame keuzes

Bij je zoektocht naar de best passende bloemen voor een uitvaart, kun je ook voor de meest duurzame keuze gaan. Het meest duurzame alternatief is het plukken van bloemen uit de eigen tuin. Is dit niet mogelijk of wil je toch iets bij de bloemist bestellen, dan kunt u zich beperken tot Nederlandse seizoensbloemen:

Maand

Soort snijbloem of bloeiende potplant

Januari

Chrysant, Hypericum, Tulp

Februari

Chrysant, Hypericum, Tulp, Orchidee in pot

Maart

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Tulp, Orchidee in pot, Potchrysant

April

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Tulp, Zonnebloem, Pompoenroos, Orchidee in pot, Potchrysant, Roos in pot

Mei

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Zonnebloem, Jasmijn, Sering, Pompoenroos, Orchidee in pot, Potchrysant, Roos in pot

Juni

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Gladiool, Lelie, Zonnebloem, Jasmijn, Sering, Orchidee in pot, Potchrysant, Roos in pot

Juli

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Gladiool, Lelie, Zonnebloem, Dahlia’s, Stokroos, Potchrysant, Roos in pot

Augustus

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Gladiool, Lelie, Zonnebloem, Dahlia’s, Stokroos, Potchrysant, Roos in pot

September

Chrysant, Hypericum, Gerbera, Gladiool, Lelie, Zonnebloem, Dahlia’s, Stokroos, Potchrysant, Roos in pot

 

Oktober

Chrysant, Hypericum, Zonnebloem, Potchrysant

November

Chrysant, Hypericum, Roos in pot

 

December

Chrysant, Hypericum, Tulp, Roos in pot


Bloemen die weinig gif en energie nodig hebben zijn anjers, alstroemeria’s , fresia’s en gerbera’s. Verder kunt u kiezen voor bloemen met een van de keurmerken omdat die in ieder geval zijn gecontroleerd op milieuaspecten en sociale aspecten.

Door te kiezen voor een boeket in plaats van een rouwstuk voorkomt u dat er plastic en oasis wordt gebruikt. Een andere optie is het (laten) maken van een krans van takken en bladeren met seizoensbloemen. Het rouwlint, dat een intensief productieproces kent, kan worden vervangen door een kaart van gerecycled papier of papier met een keurmerk. Wanneer wordt gekozen voor een duurzame uitvaart dan kan belangstellenden gevraagd worden dit ook te doen.

Bij 90 procent van de uitvaarten worden bloemstukken gebruikt. Veel bloemen worden ingevlogen uit verre landen, zoals Kenia, Ecuador en Japan. Dit zorgt voor veel CO2-uitstoot in de lucht. Bloemen uit eigen land zijn duurzamer, mits er weinig bestrijdingsmiddelen, energie en water zijn gebruikt. Bloemstukken met plastic hulpmiddelen zijn niet duurzaam: denk aan linten of oasis om de bloemen in te steken. Deze mogen niet bij het groen afval, maar scheiding vindt niet altijd plaats.

Achtergrond

Bloemen zijn een belangrijk, zo niet onmisbaar element bij een uitvaart. Nabestaanden kunnen er gevoel, respect en een eerbetoon aan hun dierbare in kwijt. Het gebruik van de favoriete bloem of kleur van de overledene draagt bij aan de herinnering aan de uitvaart en daarmee aan de overledene.

Bij 90% van de uitvaarten worden bloemen gebruikt. Hetzij gekozen door de nabestaanden, hetzij door familie, vrienden of andere belangstellenden uit de sociale of werkomgeving. Deze bloemen, in de vorm van rouwstukken of boeketten, worden veelal door verschillende bloemisten geleverd.

Belangrijkste milieuaspecten

De bloementeelt in Nederland kost vooral veel energie. Daarnaast is er veel water nodig, onder andere voor het uitspoelen van meststoffen. Ook worden er bestrijdingsmiddelen gebruikt. De meest gekozen bloemen in rouwstukken, namelijk rozen en sommige lelies, zijn het meest milieubelastend omdat zij veel bestrijdingsmiddelen vereisen.

De helft van alle bloemen komt uit Kenia, Italië, Ecuador, China en Japan. Alleen al uit Kenia komen er dagelijks zes vliegtuigen met bloemen naar Nederland, waarna deze bloemen weer verder over de wereld worden getransporteerd. Transport gaat snel: wat vandaag in Kenia wordt geplukt staat morgen al ergens in een vaas.

Na de uitvaart worden de linten en kaarten van de bloemstukken gehaald en desgewenst geretourneerd aan de nabestaanden. De bloemstukken en boeketten worden bewaard bij het crematorium (bijvoorbeeld bij het strooiveld) of op de begraafplaats (op het graf). Wanneer ze verwelkt en vergaan zijn, gaan ze mee met het groenafval. Veel bloemisten gebruiken hulpmiddelen om rouwstukken te maken, zoals een plastic basis met oasis waar de bloemen in worden gestoken. Dit moet eerst gescheiden worden voor de bloemen bij het groenafval kunnen. Soms vindt er daarom geen scheiding plaats en worden de bloemstukken bij het reguliere afval gedaan.

Sociale aspecten

Kwekerijen in Kenia hebben vaak veel mensen in dienst en zorgen voor hun medewerkers door initiatie van scholen en medische zorg. De aanwezigheid van de kwekerij zorgt dan voor een beter leefklimaat. Toch vinden er buiten Europa ook schendingen van de mensenrechten plaats en zijn er ongezonde arbeidsomstandigheden door het werken met pesticiden en andere bestrijdingsmiddelen. In de bloementeelt werken veelal arbeidsmigranten met slechte arbeidsvoorwaarden.

Omdat de bloementeelt veel water verbruikt, kan er een negatief effect zijn voor de omringende gemeenschap: er blijft dan voor hen te weinig water over.

Keurmerken

Fair Flowers Fair Plants (FFP) stelt eisen op het gebied van milieu maar let ook op de arbeidsomstandigheden. Er zijn al detaillisten in Nederland die bloemen met het FFP-keurmerk aanbieden. Daarnaast bestaat het EKO Keurmerk: bloemen die aan de strenge Europese wettelijke eisen voor biologische teelt voldoen mogen ‘biologisch’ heten. Biologische bloemen worden gekweekt met bijna geen kunstmest en synthetische bestrijdingsmiddelen. EKO stelt overigens geen eisen aan het energieverbruik.

Vermijd dit

Wil je een duurzame uitvaart, vermijd dan:

  • bloemen die veel bestrijdingsmiddelen vereisen
  • bloemen die uit het buitenland komen of tropische bloemen
  • niet-natuurlijke materialen in het rouwstuk, zoals een plastic basis met oasis

Door het uitzoeken van een lokale bloemist die dicht bij het bezorgpunt is gevestigd, kan worden voorkomen dat de bloemen ook nog een reisafstand moeten afleggen.

Tot slot

Een belangrijke verbetering in de Nederlandse bloementeelt zou kunnen worden bereikt wanneer deze meer in een gesloten kas met sluipwespen zou gaan plaatsvinden. Hierdoor hoeft geen bestrijdingsmiddel te worden gebruikt.

Catering

Duurzame keuzes

Een duurzame catering biedt maaltijden gemaakt met aandacht voor milieu, mens en dier, waar zo min mogelijk transport aan te pas is gekomen. Ook wordt er zo min mogelijk voedsel verspild. Het eerste duurzame alternatief is het laten plaatsvinden van de catering op de locatie waar andere onderdelen van de uitvaart ook al hebben plaatsgevonden. Dit voorkomt verkeersbewegingen van de belangstellenden. Gebruik van lokale leveranciers en producten voorkomt dat ook op dit gebied onnodige kilometers gemaakt worden. Voor dranken en voedsel zijn allerlei alternatieven met de bijbehorende keurmerken voorhanden. Voor water is kraanwater de beste duurzame keuze.

Om verspilling van voedsel tegen te gaan kan gekozen worden voor hapjes die ter plekke klaargemaakt worden en die worden afgestemd op het daadwerkelijke aantal aanwezigen. Zorg verder voor zo min mogelijk wegwerpartikelen bij de catering. Indien deze nodig zijn, vraag of zoek dan naar een milieuvriendelijke variant. Seizoensgebonden producten hoeven niet ingevlogen te worden en zijn dus milieuvriendelijker.

Achtergrond

Het is in Nederland gebruik dat er bij de uitvaart of het rouwbezoek een vorm van catering is die wordt aangeboden aan de aanwezigen. Het tijdstip van de uitvaart, de aard van de uitvaart en het beschikbare budget bepalen veelal de keuze van de nabestaanden.

Traditioneel wordt er bij de uitvaart in ieder geval koffie, thee en frisdrank/sap aangeboden, vergezeld van cake, koek of gebak. Als het tijdstip van de uitvaart rond het middaguur ligt, wordt vaak gekozen voor het aanbieden van broodjes of iets ander hartigs. ’s Middags kan gekozen worden voor alcoholische dranken, vaak vergezeld door hapjes (in allerlei vormen) en/of een bittergarnituur. In sommige regio’s is het nog gebruik om een vrij uitgebreide koffietafel aan te bieden, bestaand uit soep, broodjes en dergelijke.

Catering (bij de uitvaart) moet altijd voldoen aan de richtlijnen van HACCP. Deze richtlijnen bepalen hoe en op welke temperatuur voedsel bereid en bewaard moet worden. Ook geven de richtlijnen aan of voedsel nog meegegeven mag worden aan de consument als het eenmaal uitgeserveerd is geweest of buiten de koelkast heeft gestaan.

Belangrijkste milieuaspecten

Voor catering bij de uitvaart gelden dezelfde milieuaspecten als bij iedere andere vorm van catering. Dat betekent bestrijdingsmiddelen en ontbossing waar het gaat om de teelt van koffie en thee, energie- en watergebruik bij de productie van voedsel, het gebruik van verpakkingen en het transport over grote afstanden van grondstoffen.

Vaak is er sprake van verspilling van voedsel omdat van tevoren geschat moet worden hoeveel mensen bij de uitvaart aanwezig zullen zijn en hoeveel die zullen consumeren. HACCP richtlijnen voorkomen soms dat overgebleven voedsel mee naar huis genomen kan worden.

Wanneer de condoleance plaatsvindt op een andere locatie dan andere onderdelen van de uitvaart moeten er extra kilometers gemaakt worden door nabestaanden en belangstellenden.

Sociale aspecten

Bij de productie van koffie en thee is vaak sprake van slechte arbeidsomstandigheden en lage lonen. Dierenwelzijn kan in het geding zijn bij de productie van vlees- en zuivelproducten.

In het algemeen kan gesteld worden dat catering (dranken en voedsel) een negatief effect kan hebben op de gezondheid van de mens door suikers, vetten en toevoegingen.

Keurmerken

Voor dranken en voedsel zijn veel keurmerken. Algemene keurmerken zijn Milieukeur, CPE, Erkend Streekproduct, Demeter en EKO. Voor koffie en thee bestaan de keurmerken UTZ, Max Havelaar, Fairtrade en Rainforest Alliance. Voor sappen en overige dranken zijn Max Havelaar, Erkend Streekproduct, Rainforest Alliance en EKO van toepassing. Voor brood, cake en koek: Barometer Duurzame Bakkerij en Zoetwaren (ISO 26000), UTZ, Greenpalm en EKO. Beleg kan voldoen aan Beter Leven, EKO, Demeter, Erkend Streekproduct, Milieukeur en Caring Dairy. Voor vis geldt: MSC, Milieukeur en Waddengoud.

Vermijd dit

Als je een duurzame uitvaart wil, zorg dan dat je de volgende zaken vermijd:

  • alle producten zonder keurmerk; voor ieder product is inmiddels wel een alternatief beschikbaar
  • exotische producten, vanwege een lang transport en de soms onduidelijke herkomst
  • transport van producten over een langere afstand; kies voor producten van een lokale leverancier
  • water uit flessen; dit is zo’n duizend keer vervuilender en duurder dan water uit de kraan
  • wegwerpartikelen zoals plastic borden zijn vervuilend; de afbraak is milieuvervuilend en de wegwerpartikelen worden geproduceerd uit aardolie, een eindige grondstof

Verder is het zo, dat de gezondheid van de mens lijdt onder verkeerde keuzes met betrekking tot dranken en voedsel. Kies daarom bijvoorbeeld niet voor bittergarnituur, maar kies iets met minder vet.

Tot slot

Consumenten zijn in hun dagelijks leven gewend om steeds vaker duurzame keuzes te maken en biologische of natuurproducten te kopen. Uitvaartlocaties zullen hun aanbod hier op moeten afstemmen. Ook kan nog kritisch gekeken worden naar het gebruik van wegwerpartikelen, zoals papieren servetten en plastic servies/bestek.

Condoleance

Duurzame keuzes

Een online condoleanceregister is een zeer duurzame keuze. Want bij een online register is geen papier nodig.

Vaak is bij een afscheid of uitvaart een condoleanceboek aanwezig. Hierin kunnen genodigden hun medeleven uiten aan nabestaanden. Een duurzame keuze is hier: een condoleanceregister van gerecycled papier.

Duurzame alternatieven voor wensballonnen

Duurzame keuzes
  • Luchtbellen blazen met milieuvriendelijke zeep.
  • Met elkaar een boom planten.
  • Persoonlijke kaartjes schrijven over de overledene om herinneringen te delen.

Wensballonnen zien er in de lucht mooi uit, maar zijn zeer belastend voor het milieu. Ze passen niet bij een duurzame uitvaart. De ballonnen vergaan nauwelijks en kunnen in de natuur of zee terechtkomen. Ook dieren kunnen verstrikt raken in de linten of ballonresten inslikken. Dit geldt ook voor biologisch afbreekbare ballonnen. Die zijn vaak gemaakt van latex of natuurrubber. Deze stoffen doen er jaren over om te vergaan.

Stap 4. Na de uitvaart

Grafmonumenten

Duurzame keuzes

Het meest duurzame alternatief is geen grafmonument of slechts een kleine aanduiding van hout. Niet iedere begraafplaats staat dit echter toe. Een goed alternatief is een natuurlijk monument in de vorm van planten of een struik of een groter grafmonument van hout. Dit hout moet dan wel duurzaam geproduceerd zijn en bij voorkeur onbehandeld.

Wilt u een monument van natuursteen dan is het mogelijk om een bestaand natuurstenen monument te hergebruiken. Er wordt dan een dun laagje van de steen afgeslepen zodat de nieuwe tekst er op gezet kan worden. Ook kan een staande steen met de tekst naar beneden op het graf worden gelegd.

Zwerfkeien zijn een goed alternatief voor natuursteen omdat er geen energie-intensieve processen nodig zijn voor winning en bewerking. Deze keien zijn bij veel natuursteenbedrijven verkrijgbaar.

Een geheel andere manier van het plaatsen van een gedenkteken is het planten van een boom: in de eigen tuin, in de natuur, in speciaal daarvoor aangelegde bossen of op de begraafplaats (als dat mogelijk is). Er bestaan ook mogelijkheden om bomen te kweken in combinatie met de as van de crematie.

Achtergrond

In de Wet op de Lijkbezorging, de wet die regelt wat er met een overledene moet en mag gebeuren, staat in artikel 27 vermeld dat de houder van de begraafplaats een register moet bijhouden. In dit register wordt bijgehouden wie er op de begraafplaats begraven zijn en waar. De wet stelt niet verplicht dat er een gedenkteken of grafmonument moet zijn. Vaak hebben begraafplaatsen hier echter wel regels voor. In deze regels is opgenomen wat voor soort gedenkteken het mag of moet zijn en aan welke afmetingen en voorwaarden moet worden voldaan. Voorafgaand aan plaatsing is over het algemeen toestemming van de begraafplaats nodig middels een vergunning.

Verreweg de meest gekozen vorm van een gedenkteken is een grafmonument van natuursteen. Van al het geïmporteerde natuursteen in ons land, is 34% bestemd voor grafmonumenten. Andere materialen die voor monumenten worden gebruikt zijn RVS, cortenstaal, aluminium, lood, glas, hout en zwerfkeien.

Het grafmonument is een van de belangrijkste keuzes voor de nabestaanden. Het neemt een groot deel van het uitvaartbudget in beslag en is een belangrijke tastbare herinnering aan de overledene. Een andere manier om de herinnering levend te houden, is door te kiezen voor een van onze herinneringsproducten.

Belangrijkste milieuaspecten

Voor grafmonumenten wordt voornamelijk graniet, leisteen en zandsteen gebruikt dat afkomstig is uit India en China. De winning van deze eindige grondstoffen kost veel energie en zorgt voor aantasting van oppervlakte, grondwater, lucht en landschap. Het transport van het zware materiaal kost veel brandstof.

Andere materialen brengen ook milieueffecten met zich mee. Glas verbruikt in de productie veel energie en zorgt voor de uitstoot van rookgassen. Metalen zijn eindige grondstoffen die ecologische problemen veroorzaken bij de winning. Mits ingezameld aan het einde van de (eerste) cyclus zijn ze echter wel goed te recyclen. Hout heeft ten opzichte van deze materialen veel milieuvoordelen omdat het een hernieuwbare grondstof is, herbruikbaar, biologisch afbreekbaar en vaak dichterbij gewonnen.

Sociale aspecten

Bij de winning van natuursteen is er sprake van zware arbeidsomstandigheden in de steengroeven, met hoge temperaturen en veel stof en lawaai. Daarnaast is er sprake van excessieve arbeidstijden, kinderarbeid en slechte huisvesting van arbeidsmigranten. Toegang tot gezondheidszorg en sociale zekerheid is niet altijd geregeld.

Keurmerken

Voor natuursteen bestaat het certificaat Xertifix. Criteria voor dit certificaat zijn: geen kinderarbeid, een eerlijk loon, gezondheid en veiligheid. Daarnaast zijn er ook een aantal milieucriteria. De consument kan vragen naar natuursteen dat van een Xertifix gecertificeerd bedrijf afkomstig is. Het TFT Responsible Stone Program is een gedragscode voor de hele leveranciersketen.

Voor hout bestaan de keurmerken FSC (Forest Stewardship Council), PEFC (Program for the Endorsment of Forest Certification), Keurhout (Nederlands keurmerk in samenwerking met de Nederlandse overheid) en Rainforest Alliance.

Vermijd dit

Als je een duurzame keuze wil maken dan is het aan te raden natuursteen zonder keurmerk te vermijden. Vanwege de nadelige milieu-effecten zijn ook grafmonumenten van aluminium, glas, brons en staal niet als duurzaam te beschouwen.

Bij veel uitvaarten wordt na de begrafenis een tijdelijk, kunststof gedenkteken geplaatst in de vorm van een paaltje met een bordje. De Duurzame Uitvaartondernemer draagt er zorg voor dat dit niet geplaatst wordt; het paaltje is voor tijdelijk gebruik en van een niet-hernieuwbare grondstof.

Tot slot

De opkomst van de 3D printer gaat steeds sneller. Het is goed voor te stellen dat daar in de toekomst ook gedenktekens of grafmonumenten mee geprint kunnen worden. Dit zou een duurzaam alternatief kunnen zijn als daarvoor recycleplastic of hennepvezel wordt gebruikt.

Een andere mogelijkheid is Google Maps: hiermee zou de grafaanduiding virtueel gemaakt kunnen worden.

Duurzame urnen

Duurzame keuzes

Veel sierurnen zijn gemaakt van brons, steen of aluminium. Deze grondstoffen zijn eindig en bij het productieproces komt bovendien veel energie vrij. Het is dan ook duurzamer om te kiezen voor een urn van een materiaal dat het milieu minder belast. Wanneer de urn wordt begraven, is het dus verstandig te kiezen voor een natuurlijk materiaal dat in de loop ter tijd afbreekt in de grond.

Deze urnen bestaan in verschillende varianten en materialen, zoals plantenextracten, zout en hars. Nadat de urn in de aarde is geplaatst begint het afbraakproces. Dit duurt ongeveer twee à drie jaar. De urn vergaat dan volledig en wordt opgenomen in de natuur.

Een vergelijkbare urn bestaat ook voor een asbestemming in het water, bijvoorbeeld op zee. Hiervoor kan een ‘zee-urn’ van organisch granulaat worden gebruikt. Deze urn wordt in het water gelaten waarna de urn langzaam zal oplossen en de as zich uiteindelijk met het water vermengt.

Is er een sierurn nodig om de as langere tijd in te bewaren, dan kan worden gekozen voor een aarden urn (aan de lucht gedroogde klei) of een urn van ongelakt binnenlands hout met FSC (of gelijkwaardig) keurmerk, vervaardigd zonder chemische lak of lijm en uit een fabriek met een milieuvriendelijk productieproces.

Er bestaan inmiddels ook sierurnen van wilgentenen, bamboe, bananenblad en pandanus. Dit zijn snelgroeiende materialen die het milieu niet vervuilen. Helaas zijn het niet altijd binnenlandse grondstoffen. Het is dan wel van belang te kiezen voor producten die efficiënt zijn getransporteerd.

Zijn er ook duurzame grafstenen?
De duurzaamste optie is géén grafsteen. Maar als je daar geen goed gevoel bij hebt, zijn er genoeg alternatieven, zoals het planten van een boompje, een (onbewerkt) houten aandenken of een gevonden steen. Of wat dacht je van:
  • Een zwerfkei, ofwel veldkei. Dit is een stuk steen dat in de ijstijd door gletsjers is meegevoerd. De winning en bewerking hebben niet veel impact op het milieu. Veel natuursteenbedrijven verkopen deze zwerfkeien.
  • Een gerecyclede grafsteen zoals van Circlestone. Deze organisatie geeft oude grafstenen een tweede leven.

De keuze voor een grafsteen heeft aanzienlijke invloed op de duurzaamheid van een uitvaart. Veel grafmonumenten zijn van graniet gemaakt. Deze natuursteen heeft zich in miljoenen jaren gevormd maar wordt na het ruimen van het graf tot puin gemaakt. Ook het transport van graniet is niet duurzaam, omdat het vaak in Azië wordt gewonnen. Bij de meeste natuurbegraafplaatsen zijn grafstenen niet toegestaan.

Achtergrond

Na de crematie wordt de as van een overledene in een asbus geborgen. De asbus kan van diverse materialen vervaardigd zijn. De Wet op de Lijkbezorging, de wet die regelt wat er met een overledene moet en mag gebeuren, stelt geen eisen aan het materiaal van de asbus. Wel zijn er eisen ten aanzien van de gegevens die op de asbus aanwezig moeten zijn, zoals naam, geboorte- en overlijdensdatum en het registratienummer van het crematorium. Deze gegevens staan veelal op het deksel van de asbus vermeld.

De asbus is vaak een standaarduitvoering van het crematorium. De nabestaanden besluiten vervolgens, op basis van de bestemming die ze verder aan de as willen geven, of de as in een andere urn geplaatst moet worden. Kiest men bijvoorbeeld voor een bijzetting in een (urnen)graf, dan is het mogelijk dat de houder van de begraafplaats als voorwaarde stelt dat de as geplaatst moet worden in een bioafbreekbare urn. Wanneer de asbus geplaatst zal worden in een urnenmuur (binnen of buiten), op een graf of thuis bewaard zal worden, wordt vaak gekozen voor een sierurn.

Veelgebruikte materialen voor sierurnen zijn glas, metaal en keramiek. Daarnaast zijn er urnen van natuursteen, RVS, koper, brons en hout. Inmiddels zijn er ook verschillende natuurlijke alternatieven, zoals bananenblad en bamboe. Of de sierurn binnen of buiten zal worden geplaatst, bepaalt in grote mate welk materiaal het meest geschikt is. Hier moet bij de keuze rekening mee worden gehouden.

Belangrijkste milieuaspecten

Sierurnen van glas, metaal, keramiek en natuursteen kennen een groot aantal milieunadelen. De productie van glas vraagt veel energie en zorgt voor de uitstoot van rookgassen. Metaalwinning en –verwerking kost veel energie en water en zorgt voor ecologische problemen. Daarnaast zijn metalen eindige grondstoffen. Mits ingezameld aan het einde van de (eerste) cyclus zijn ze echter wel goed te recyclen. Keramiek heeft als voordeel dat het gemaakt wordt van de natuurlijke, hernieuwbare grondstof klei. Een nadeel is wel dat er bij de productie veel energie nodig is.

Natuursteen kent milieunadelen ten aanzien van de winning: deze kost veel energie en zorgt voor de aantasting van oppervlakte- en grondwater, lucht en landschap. Het transport van het zware materiaal, meestal uit China en India, kost veel brandstof.

Wanneer een (sier)urn in de grond wordt begraven, is van belang in hoeverre het materiaal van de urn en het deksel vergankelijk zijn. Een standaard metalen asbus van het crematorium breekt niet af in het milieu en het materiaal kan het bodemleven verstoren.

Sierurnen van metaal, glas en keramiek zijn, wanneer ze niet meer gebruikt worden, niet afbreekbaar door het milieu. Dit geldt wel voor urnen van hout.

Sociale aspecten

Bij de winning en bewerking van staal en aluminium vinden schendingen van mensenrechten plaats, zoals gedwongen arbeid en kinderarbeid. Bij de winning van natuursteen is er sprake van zware arbeidsomstandigheden in de steengroeven, met hoge temperaturen en veel stof en lawaai. Daarnaast is er sprake van excessieve arbeidstijden, kinderarbeid en slechte huisvesting van arbeidsmigranten. Toegang tot gezondheidszorg en sociale zekerheid is niet altijd geregeld.

Keurmerken

Er bestaan geen duurzaamheidkeurmerken voor urnen. Wel bestaan er keurmerken voor de grondstoffen natuursteen en hout. Voor natuursteen geldt het certificaat Xertifix en het TFT Responsible Stone Program, een gedragscode voor de hele leveranciersketen.

Voor hout zijn er verschillende keurmerken, zoals FSC (Forest Stewardship Council), PEFC (Program for the Endorsment of Forest Certification), Keurhout (Nederlands keurmerk in samenwerking met de Nederlandse overheid) en Rainforest Alliance.

Vermijd dit

Sierurnen van gemengde, niet organisch afbreekbare materialen zijn geen duurzame keuze omdat zij niet afbreekbaar zijn en moeilijk recyclebaar. Ook sierurnen van metaal, natuursteen en glas kunnen niet als duurzaam worden beschouwd vanwege de milieunadelen. Wil je toch een sierurn van natuursteen, kies dan in ieder geval voor gecertificeerd natuursteen.

Tot slot

Veel crematoria gebruiken als standaard metalen asbussen. Deze asbussen worden niet hergebruikt of gerecycled. Hier zou een andere oplossing voor gevonden kunnen worden.

Chat met onze medewerkers